Zmiana „liderów drożyzny”. Obecnie używki, tłuszcze, słodycze i desery najbardziej drenują portfele Polaków

Październik jest kolejnym miesiącem ze spadkiem rdr. dynamiki wzrostu cen w sklepach, na co wskazuje raport pt. „Indeks Cen w Sklepach Detalicznych”, współautorstwa Uniwersytetów WSB Merito. We wrześniu codzienne zakupy podrożały rdr. o 4,9%, a w sierpniu – o 5,1%. Ostatnio 13 kategorii było na plusie, a 4 znalazły się na minusie. Na pierwszej pozycji w rankingu podwyżek uplasowały się używki (kawa, herbata, alkohole itd.) ze średnim wzrostem na poziomie 10,6% rdr. We wrześniu były na 4. miejscu – droższe o 7,1% rdr. W sierpniu poszły w górę o 11,7% rdr.

– Używki należą obecnie do najszybciej drożejących kategorii produktów. Ich ceny są szczególnie wrażliwe na wahania globalnych rynków surowcowych, kosztów energii i logistyki, co sprawia, że reagują szybciej i silniej niż produkty lokalne, np. pieczywo czy nabiał. Dodatkowo nowelizacja ustawy o podatku akcyzowym zakłada zwiększenie skali podwyżek akcyzy na alkohol w przyszłym roku o 15% – wskazuje dr Agnieszka Gawlik z WSB Merito. 

Autorzy raportu zauważają, że w tej kategorii zdecydowanie najbardziej dynamikę wzrostu znowu zawyża kawa mielona i rozpuszczalna. Ceny skoczyły odpowiednio o 32,3% i 12,6% rdr. Tego typu używka od dawna jest wysoko w rankingu najbardziej drożejących towarów w sklepach i ta sytuacja raczej szybko się nie zmieni.

– Kawa mocno drożeje z powodu kombinacji podwyżek cen surowca na rynkach światowych, osłabienia podaży w niektórych krajach oraz kosztów przetworzenia i logistyki. To jest towar globalny o dużej zmienności. Z tego wynika tak wysoki dwucyfrowy wzrost pojedynczych pozycji. Dodatkowo konsumenci w mniejszym stopniu rezygnują z zakupu kawy, co ułatwia przerzucanie na nich rosnących kosztów wytwarzania – podkreśla dr Piotr Arak, główny ekonomista VeloBanku.

Z raportu wynika również, że wiceliderem drożyzny są artykuły tłuszczowe (masło, margaryna, olej itd.). Ich ceny wzrosły na poziomie 9,7% rdr. We wrześniu kategoria ta rdr. zdrożała średnio o 11,9%, a w sierpniu – o 17,7%. 

– Niezbyt dobre zbiory zbóż oleistych w 2024 roku oraz uszczuplone zapasy spowodowały, że przy stabilnym popycie, ceny musiały wzrosnąć. Obecna sytuacja jednak nieco się zmienia, bowiem ceny zbóż oleistych na światowych giełdach spadają, a zbiory powinny być wyjątkowo dobre – zauważa dr inż. Anna Motylska-Kuźma z Uniwersytetu DSW we Wrocławiu.

Z kolei analitycy z UCE Research podkreślają, że także w tej kategorii dwa produkty mocno wpływają na wynik całej grupy. Dynamikę wzrostu cen najbardziej podkręcają bowiem margaryna i olej, które podrożały odpowiednio o 21% i 13,2% rdr. Tym razem cena masła spadła o 5% rdr.

– Druga pozycja w całej kategorii świadczy o głębokich i trwałych problemach po stronie podażowej. Co niezwykle istotne, głównymi motorami wzrostu są obecnie margaryna i olej. Wcześniejsze wyniki tej kategorii determinowało masło. Kluczowa jest zatem zmiana lidera. To odzwierciedla globalne problemy na rynku olejów roślinnych – podkreśla dr Robert Orpych z Uniwersytetu WSB Merito. 

Trzecią pozycję w rankingu mają słodycze i desery ze wzrostem o 8,7% rdr. Miesiąc wcześniej były ostatnie na liście podwyżek z wynikiem 2,5% rdr. Natomiast w sierpniu podrożały o 9,6% rdr. Większość artykułów w tej kategorii jest albo na lekkim plusie, albo na delikatnym minusie, ale sama czekolada drożeje o niemal 30% rdr. 

– Jesienią producenci słodyczy i deserów często aktualizują cenniki, przygotowując się na wzmożony popyt przed świętami. Wysokie ceny kakao i cukru na rynkach światowych – wynikające m.in. z nieurodzaju w Afryce Zachodniej, zmian klimatycznych i spekulacji giełdowych – znacząco podniosły koszty produkcji – przyznaje dr Agnieszka Gawlik. 

Na czwartym miejscu znalazła się chemia gospodarcza ze średnim wzrostem na poziomie 8,4% rdr. We wrześniu była na 2. pozycji z podwyżką o 7,7% rdr. Z kolei w sierpniu jej ceny spadały o 1,1% rdr. Widać dużą zmienność. Kilka miesięcy temu chemia była w ścisłej czołówce rankingu z dwucyfrowymi wzrostami cen. 

– W lipcu 2024 r. ceny chemii gospodarczej, po wcześniejszych dużych wzrostach, zaczęły spadać, a to wytworzyło niższą bazę, która obecnie daje skokowy wzrost wskaźnika. Jednak na tę kategorię niezmiennie oddziałują te same czynniki – koszty energii, pracy oraz wymagania ESG – ocenia dr inż. Anna Motylska-Kuźma.

Czołówkę najbardziej drożejących kategorii zamykają dodatki spożywcze (np. ketchupy, majonezy i musztardy) ze średnim wzrostem na poziomie 8,1% rdr. We wrześniu zdrożały rdr. o 4,5%, a w sierpniu – o 3,9% rdr. 

– Producenci tego typu przetworzonych produktów mają złożone łańcuchy dostaw. Wzrosty cen poszczególnych składników, energii i opakowań rozkładają w czasie, by nie zaskakiwać konsumentów gwałtownymi podwyżkami. Przez wiele miesięcy mierzyli się z rosnącymi kosztami produkcji. Nie są w stanie dłużej przyjmować ich na siebie i podnoszą ceny – analizuje dr Robert Orpych.

Są jednak także przykłady taniejących kategorii, a najbardziej na minusie w październiku były warzywa. Ich ceny spadły o 6,4% rdr. We wrześniu także były niższe – o 1,5% rdr. Z kolei w sierpniu wzrosły o 3,8% rdr. Jak widać, to przykład kategorii mocno reagującej na zmiany popytu i podaży, na którą także ogromny wpływ mają czynniki pogodowe.

– Jednorazowe czynniki pogodowe oraz kalendarz zbiorów mocno wpływają na tę kategorię. Silna zmienność wyników to typowy efekt sezonowości. Zakończył się sezon krajowy na warzywa, zbiory były dobre. Do tego importowane artykuły obniżyły rynkowe ceny z powodu większej podaży z tańszych źródeł – wskazuje dr Piotr Arak. 

Wspomniany efekt sezonowości widać także w przypadku owoców, które zaliczyły spadek o 0,6% rdr. We wrześniu zdrożały rdr. o 6,2%, a w sierpniu – o 11,6% rdr. – W zależności od poziomu dostępności choćby lokalnych produktów ceny mocno się zmieniają. Wpływają na nie duże dostawy z krajów o odmiennych cyklach zbiorów oraz działania promocyjne. Ostatni spadek to raczej krótkoterminowy efekt, niekoniecznie zapowiadający długotrwałe obniżki. Może to być pokłosie dobrych zbiorów oraz próby zachęcenia konsumentów do zakupów innych produktów przy okazji wybierania owoców – stwierdza dr Piotr Arak. 

W tabeli spadków są też produkty sypkie (np. cukier, mąka), które potaniały o 4,6% rdr. We wrześniu zaliczyły wzrost na poziomie 4,9% rdr. W sierpniu spadek wyniósł 0,3% rdr. Autorzy raportu przyznają, że jeszcze nie tak dawno temu ta kategoria przez długi czas utrzymywała się grupie najmocniej drożejących. 

– Produkty sypkie mają swoją specyfikę. Ich ceny zależą od tego, jak wypadł sezon zbiorów. To artykuły zbierane raz do roku, więc dobry rok oznacza dużo towaru i niższe ceny, a słaby wręcz przeciwnie. Ważny jest też tzw. efekt bazy, czyli z czym porównujemy obecne ceny. Wahania z miesiąca na miesiąc wynikają właśnie z tego – wskazuje dr Robert Orpych. 

Do powyższego trzeba dodać, że na minusie znalazły się też karmy dla zwierząt ze spadkiem o 1,9% rdr. Taki sam wynik był we wrześniu. Z kolei w sierpniu ceny tej kategorii poszły w dół o 2,7% rdr.