Piotr Nowosielski prezes zarządu Just Join IT, prezes zarządu Rocket Jobs

W pierwszej połowie 2025 roku liczba wszczętych kontroli podatkowych spadła o ponad 16% w porównaniu z analogicznym okresem ub.r. Spośród tego typu działań, zakończonych od stycznia do czerwca tego roku, w przeszło 99% stwierdzono nieprawidłowości. Ostatnio uszczuplenia wyniosły prawie 769 mln zł, a wpłaty pokontrolne – niespełna 208 mln zł. Część ekspertów przekonuje, że dla organów podatkowych wygodniejsze są czynności sprawdzające. Nie brakuje też opinii, że po stronie podatników zmniejsza się zjawisko nieprawidłowości. 

Jak wynika z danych udostępnionych przez Ministerstwo Finansów, w I połowie 2025 roku wszczęto 4271 kontroli podatkowych. To o 16,4% mniej niż w analogicznym okresie ubiegłego roku, kiedy zainicjowano ich 5108. Od stycznia do czerwca br. zakończono 3979 takich działań. To z kolei o 25,6% mniej niż w pierwszych sześciu miesiącach 2024 roku. Wówczas było ich 5346.

– Nie zaskakuje fakt, że od kilku lat obserwujemy znaczący spadek liczby kontroli podatkowych. W 2024 roku, w porównaniu z 2022 rokiem, liczba kontroli podatkowych w Polsce spadła o prawie połowę. To nie oznacza jednak osłabienia aktywności organów podatkowych. Do weryfikowania prawidłowości rozliczeń coraz częściej wykorzystywane są czynności sprawdzające, których liczba z roku na rok rośnie. One są mniej sformalizowane, szybsze i wygodniejsze dla urzędów skarbowych niż sama kontrola podatkowa – komentuje dr Renata Burchart z Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Jak stwierdza dr hab. Piotr Krajewski z Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego, prof. tej uczelni, sama liczba kontroli podatkowych nie jest miarą efektywności tego, jak urzędy skarbowe intensywnie kontrolują. Oczywiście, wiele zależy od wielkości podmiotu, ale kontrola nie jest równa kontroli. Widoczny spadek rdr. nie jest miarą mniejszej skali działania skarbówki. W ocenie eksperta, choć trudno będzie to zweryfikować, to stopień działalności niezgodnej z przepisami jednak sukcesywnie się zmniejsza. 

– Procedura czynności sprawdzających nie jest ograniczona czasowo, natomiast kontrole podatkowe, według ustawy Prawo przedsiębiorców, mają takie ograniczenia, w zależności od wielkości jednostki. Organy podatkowe mogą weryfikować, w ramach czynności sprawdzających, prawidłowość rozliczeń w wybranych okresach i z dowolną częstotliwością. Natomiast kontrole podatkowe przeprowadzane są wtedy, gdy organ podatkowy spodziewa się, z dużym prawdopodobieństwem, wystąpienia nieprawidłowości u podatnika – dodaje ekspertka Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Spośród kontroli podatkowych zakończonych w I połowie 2025 roku, 3948 było pozytywnych (99,2%). W okresie od stycznia do czerwca 2024 roku było to 5269 (98,6%). W ocenie dr. hab. Piotra Krajewskiego, prof. UŁ, te dane pokazują przede wszystkim to, że zjawisko nieprawidłowości w Polsce ulega stopniowemu zmniejszeniu. Rok do roku widzimy bowiem mniej podatników, u których je wykazano. Zdaniem eksperta, to nie świadczy o tym, że urzędnicy przeprowadzający kontrole działają skuteczniej. 

– Tak wysoka skuteczność kontroli podatkowych wynika z faktu, iż organy podatkowe mają coraz lepszy dostęp do informacji o podatnikach, w tym JPK czy kasy fiskalne online. Do tego dochodzą narzędzia pozwalające na trafniejsze typowanie podatników do kontroli podatkowej. Jeszcze w 2020 roku pozytywnie kończyło się 85,8% kontroli podatkowych, podczas gdy w 2024 roku było to 98,1% kontroli. Trafność kontroli w tym roku zapewne wyniesie powyżej 99%, a w 2026 roku będzie jeszcze skuteczniejsza, po wprowadzeniu obowiązkowego Krajowego Systemu e-Faktur – zaznacza dr Renata Burchart.

Z danych przekazanych przez resort wynika również, że w I połowie br. uszczuplenia wyniosły 768,662 mln zł. To o 15,3% mniej niż w analogicznym okresie 2024 roku, kiedy mówiono o 907,591 mln zł. Z kolei ostatnio pokontrolne wpłaty były na poziomie 207,980 mln zł. To o 33,5% mniej w porównaniu z pierwszymi sześcioma miesiącami ubiegłego roku. Wówczas wpłacono 312,580 mln zł.

– Oczywiście, nie wszystkie uszczuplenia zostają wykryte, ale widzimy zmniejszenie rok do roku. Krytycy mogą stwierdzić, że to efekt mniejszej skuteczności urzędów skarbowych. Natomiast, moim zdaniem, wskazuje to jednak na zmiany zachodzące wśród podatników. Jednocześnie bardzo trudno oszacować rzeczywistą skalę uszczupleń. Te dane pokazują tylko jakiś wierzchołek góry lodowej – podkreśla dr hab. Piotr Krajewski, prof. UŁ.

Z kolei dr Renata Burchart zwraca uwagę na udostępnione statystyki. Z nich wynika, że wykrywanie dodatkowych należności przez organy podatkowe dla budżetu idzie bardzo sprawnie, ale egzekucja wciąż spada. Ekspertka zaznacza, że przyczyny tak niskich wpłat w stosunku do uszczupleń podatkowych można dopatrywać się w tym, iż wielu podatników nie zgadza się z wynikami kontroli i próbuje je podważać. Odwołują się oni od decyzji w kolejnych instancjach podatkowych oraz w sądach administracyjnych.