Eksperci biją na alarm. Zdecydowana większość Polaków nie ma jeszcze zastrzeżonego numeru PESEL

Obecnie zastrzeżonych jest ponad 6,5 mln numerów PESEL. Jak podkreślają znawcy tematu, to mniej niż ok. 20% dorosłych Polaków. Znaczna część społeczeństwa nadal nie ma wystarczającej wiedzy o istocie oraz skutkach prawnych takiego działania. Możliwość dokonania tej czynności pojawiła się pod koniec 2023 roku, przy czym prawne konsekwencje zaczęły obowiązywać dopiero od 1 czerwca 2024 roku. Wówczas było ponad 3,5 mln zastrzeżeń. Eksperci komentujący ww. dane chwalą obecną liczbę, ale też wskazują na konieczność kontynuowania działań edukacyjnych oraz informacyjnych, mających na celu zwiększenie świadomości obywateli w zakresie ich bezpieczeństwa.

Jak wynika z danych udostępnionych przez Ministerstwo Cyfryzacji, obecnie zastrzeżonych jest ponad 6,5 mln numerów PESEL (stan na 1 lipca br.). Przeszło 26,3 mln osób pełnoletnich nie ma zastrzeżonego tego numeru i może taką czynność w każdej chwili zrealizować. Jak stwierdza radca prawny Kinga Kaczorek-Mastej z kancelarii SubiGo, mówimy tu o relatywnie nowym narzędziu ochrony danych osobowych i bezpieczeństwa finansowego obywateli. Fakt, że z tej opcji skorzystało już ponad 6,5 mln osób, można uznać za obiecujący początek. Jednak patrząc całościowo, to nadal mniej niż ok. 20% dorosłych Polaków.

– Aktualny poziom zastrzeżeń numerów PESEL należy analizować w kontekście kilku istotnych czynników. Przede wszystkim kluczowe znaczenie ma poziom świadomości prawnej obywateli w zakresie dostępnych instrumentów ochrony danych osobowych oraz zagrożeń związanych z bezprawnym wykorzystaniem numeru PESEL. Pomimo prowadzonych działań informacyjnych, znaczna część społeczeństwa nadal nie ma wystarczającej wiedzy o istocie oraz skutkach prawnych zastrzeżenia tego numeru – komentuje dr Tomasz Lewandowski, prawnik i specjalista w zakresie ochrony danych osobowych z Wydziału Psychologii i Prawa w Poznaniu Uniwersytetu SWPS.

Z kolei według Iwony Barańskiej z Krajowego Instytutu Cyberbezpieczeństwa (KICB), liczba zastrzeżonych numerów PESEL nie jest zaskakująca. Można przyjąć, że osób młodych (tj. w wieku 18-34 lat) jest ok. 8 milionów, w średnim wieku (między 35. a 64. rokiem życia) – 16 milionów, a seniorów (65 lat i więcej) – ok. 8 milionów. W ocenie ekspertki, spośród nieco ponad 6,5 mln zastrzeżonych numerów zdecydowaną większość stanowią te należące do ludzi młodych i części w średnim wieku. Seniorzy decydują się na takie rozwiązanie, jeśli mają wsparcie młodszych osób.

– Procedura zastrzeżenia, choć przewidziana jako stosunkowo prosta i dostępna elektronicznie, bywa postrzegana jako dodatkowy obowiązek administracyjny, co może wpływać na decyzję o jej dokonaniu. Nie bez znaczenia pozostaje także indywidualna ocena ryzyka przez obywateli. Wiele osób nie dostrzega bezpośredniego zagrożenia naruszeniem ich tożsamości, co obniża motywację do skorzystania z mechanizmu ochronnego. Dodatkowo, czynnikiem ograniczającym dynamikę zastrzeżeń może być brak wcześniejszych negatywnych doświadczeń własnych lub osób z najbliższego otoczenia – podkreśla dr Tomasz Lewandowski. 

Możliwość zastrzeżenia pojawiła się pod koniec 2023 roku. Natomiast prawne konsekwencje tego zaczęły obowiązywać dopiero od 1 czerwca 2024 roku. I według stanu z tego dnia, zastrzeżonych było ponad 3,5 mln numerów PESEL. W opinii Iwony Barańskiej, to liczba zaskakująco mała. Można było spodziewać się, że będzie ona przynajmniej dwukrotnie większa, biorąc pod uwagę zasięg kampanii informacyjnej. Wiadomości o nowym narzędziu pojawiały się w różnych miejscach. Jak dodaje ekspertka, mogło się wydawać, że wiele osób czekało na usankcjonowania prawne w tym zakresie, aby zastrzec swój numer. Tymczasem okazało się, że po 1 czerwca 2024 roku tylko o ok. 3 mln zwiększyła się liczba zastrzeżonych numerów. 

– Liczbę zastrzeżeń na dzień 1 czerwca 2024 roku należy ocenić jako umiarkowaną, adekwatną do fazy początkowej funkcjonowania tego instrumentu prawnego. Ten wynik wskazuje na istotne zainteresowanie społeczne wprowadzaną instytucją prawną. Jednak ujawnia też konieczność kontynuowania działań edukacyjnych i informacyjnych, mających na celu zwiększenie świadomości obywateli o możliwościach i konsekwencjach zastrzeżenia numeru PESEL. Ponad 3,5 mln zastrzeżeń to nie jest mało, zważywszy na fakt, że każda nowa regulacja wymaga czasu na powszechne przyjęcie w praktyce i zbudowanie zaufania społecznego – przekonuje ekspert z SWPS.

Z kolei radca prawny Kinga Kaczorek-Mastej zwraca uwagę na to, że liczba zastrzeżeń wzrosła w ciągu 13 miesięcy o ok. 3 miliony. To bardzo dynamiczny przyrost, świadczący przede wszystkim o wzroście świadomości społecznej. On mógł być stymulowany kilkoma czynnikami. Jednym z nich są coraz częstsze doniesienia medialne o kradzieżach tożsamości, wyłudzeniach kredytów czy zakupach na raty na dane ofiary. Do tego dochodzą kampanie informacyjne prowadzone przez Ministerstwo Cyfryzacji oraz banki. Znaczenie ma też rosnąca popularność aplikacji mObywatel, która umożliwia zastrzeżenie numeru jednym kliknięciem. Jak podkreśla ekspertka z kancelarii SubiGo, choć wzrost w ciągu roku jest imponujący, to nie należy się spodziewać utrzymania tak wysokiego tempa w kolejnych latach. Najbardziej świadomi użytkownicy cyfrowi dokonali już zastrzeżeń. 

– Bez wątpienia zastrzeżenie numeru PESEL to ogromne korzyści dla osoby, która z tej opcji skorzystała. To rozwiązanie przede wszystkim zapobiega wykorzystaniu naszej tożsamości do oszustw finansowych, takich jak branie pożyczek oraz kredytów. Chroni też przed zaciąganiem różnych zobowiązań na nasze dane, np. przed otwieraniem kont bankowych czy zawieraniem umów ratalnych – wylicza Iwona Barańska. 

Natomiast dr Tomasz Lewandowski wskazuje ewentualne niedogodności związane z zastrzeżeniem numeru PESEL. Konieczne jest cofnięcie zastrzeżenia przed planowanym zawarciem umowy, której realizacja wymaga potwierdzenia braku aktywnego zastrzeżenia. Dotyczy to np. udzielenia kredytu. Niedopełnienie tej czynności może skutkować odmową realizacji transakcji lub świadczenia usługi. Dla części osób pewnym utrudnieniem może być konieczność posługiwania się narzędziami teleinformatycznymi, np. aplikacją mObywatel i profilem zaufanym. Ekspert jednak podkreśla, że omawiany instrument wzmacnia ochronę prawną obywateli przed skutkami przestępstw polegających na bezprawnym wykorzystaniu tożsamości.

– Zastrzeżenie numeru PESEL to właściwie darmowa blokada bezpieczeństwa, działa jak włączenie alarmu w samochodzie. Lepiej z niej skorzystać i być spokojnym, niż później przez miesiące lub nawet lata walczyć z konsekwencjami kradzieży tożsamości, zwłaszcza że zastrzeżenie trwa zaledwie chwilę i można to zrobić zdalnie, przez profil zaufany lub aplikację mObywatel – podsumowuje radca prawny z kancelarii SubiGo.